Blog van Bas Timman, voorzitter raad van bestuur en Hugo van Eijk, secretaris raad van bestuur bij Jeugdformaat

De aanpassingen aan het jeugdzorgstelsel in de afgelopen jaren hebben onvoldoende vruchten afgeworpen. In de media en in politieke arena’s is de kritiek op de decentralisatie van de jeugdzorg naar gemeenten luid te horen. Echter, te midden van deze kritiek is er nog steeds reden tot optimisme voor de toekomst. Zoekend naar een duurzaam toekomstperspectief is het van belang om naar het verleden te kijken, zoals Helmut Kohl (1995) opmerkte: "Als je het verleden niet kent, kun je het heden niet begrijpen en de toekomst niet vormgeven". 

De jeugdzorg heeft een lange geschiedenis met de lokale overheid, zo ook in de regio Haaglanden. Al in de 14e eeuw waren lokale bestuurders actief betrokken bij het lot van weeskinderen, met speciale 'weesmeesters' en 'weeskamers'. Deze vroege jeugdzorginstellingen waren de plekken waar lokale overheden toezicht hielden op minderjarigen. Destijds was er geen sprake van gescheiden beleid; armen- en wezenzorg gingen hand in hand. 

Waar tijdens de Industriële Revolutie bezorgdheid groeide van welgestelde burgers en fabrikanten over verwaarloosde jeugd, deels uit altruïsme en deels uit eigenbelang voor arbeidskrachten, leidde dit tot landelijke wetgeving. Het 'Kinderwetje' van Van Houten (1874), liet daarbij de uitvoering over aan particuliere organisaties om staatsopvoeding te vermijden. 

In de 20e eeuw introduceerde de landelijke overheid wetgeving om de jeugdzorg te verbeteren, de uitvoering bleef voornamelijk in handen van particuliere instellingen, met beperkte betrokkenheid van gemeenten. Opeenvolgende wetten zoals de Wet op de Jeugdhulpverlening (1989) en de Jeugdwet (2015) legden de verantwoordelijkheid bij verschillende niveaus van overheid, maar volgens onderzoek van Sharon Stellaard (2023) bleef het beleid tekortschieten. 

Inmiddels lijkt het erop dat we vastzitten tussen overheidssturing en de markt. De uitdagingen binnen het brede sociale domein zijn te complex om alleen door de overheid of alleen door de markt te worden opgelost. Het sociaal domein en daarbinnen de jeugdzorg zijn een 'wicked problem' (Rittel en Webber, 1973) geworden. 

Om vooruitgang te boeken, moeten we wellicht de discussie over de toekomst van de jeugdzorg loskoppelen van politieke en ideologische overtuigingen. Waarbij we waardecreatie als gemeenschappelijk vertrekpunt nemen en ons richten op het verbeteren van de jeugdzorg gericht op kwaliteit van bestaan, zelfredzaamheid en het bevorderen van participatie van jeugdigen en gezinnen in de samenleving. 

Dit vergt een nieuwe manier van denken die samenwerking, verbinding en vernieuwing stimuleert. Waarbij de behoeften en belangen van jeugdigen, gezinnen, professionals en verantwoordelijke bestuurders op één lijn liggen. Een context waarin visie, gedrevenheid, leiderschap, maar vooral samenwerking en samenhang met andere domeinen het uitgangspunt vormen is hierbij voorwaardelijk. Het gaat daarbij om een benadering, ordening én werken vanuit het perspectief van het eco-systeemdenken. Daarbij is de jeugdzorg niet dé oplossing, maar een bijdrage aan de doelen van het kind en het gezin binnen het bredere sociale domein.  

De recent vastgestelde Hervormingsagenda Jeugd biedt een unieke kans om de jeugdzorg te verbeteren vanuit dit nieuwe denken. Gemeenten, de landelijke overheid, zorgaanbieders en andere belanghebbenden hebben een langetermijnagenda opgesteld zonder grote stelselwijzigingen. De agenda behoudt de gemeentelijke verantwoordelijkheid voor de jeugdzorg, en biedt kansen om ons gezamenlijk, cliënten, professionals en gemeenten te richten op het gemeenschappelijk belang. 

De jeugdzorg kan anders en beter. Het is nodig om een maatschappelijke beweging op gang te brengen die inhoud geeft aan de Hervormingsagenda aan de hand van dit nieuwe denken en daarbij oude systeembelemmeringen wegruimt. Vanuit de historie kunnen we leren dat noch overheidssturing, noch de markt de oplossing biedt voor de vraagstukken in de jeugdzorg. Een ander denken, ordenen en doen in samenwerking en samenhang, vanuit gemeenschappelijk belang zal leiden tot échte toegevoegde maatschappelijke waarde voor de betrokkenen en de samenleving als geheel.